Ograniczenia w potrącaniu wzajemnych wierzytelności po otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego
16-03-2023
Otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego wywołuje szereg skutków w relacjach pomiędzy dłużnikiem a jego wierzycielami. Jednym z nich są ograniczenia w zakresie możliwości dokonywania potrąceń wzajemnych wierzytelności pomiędzy dłużnikiem a wierzycielem. W tym artkule dowiesz się w jakich sytuacjach potrącenie wzajemnych wierzytelności będzie dopuszczalne, a w jakich nie.
Na wstępnie należy zaznaczyć, że opisane poniżej ograniczenia mają zastosowanie w przypadku otwarcia wobec dłużnika postępowania restrukturyzacyjnego w formie przyspieszonego postępowania układowego, postępowania układowego lub postępowania sanacyjnego. Opisane poniżej ograniczenia nie mają zastosowania w przypadku gdy wobec dłużnika prowadzone jest postępowanie o zatwierdzenie układu, niezależnie od tego czy w jego toku dokonano obwieszczenia o ustaleniu dnia układowego.
W pierwszej kolejności przyjrzymy się sytuacjom, w których mimo otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego, potrącenie wzajemnych wierzytelności jest dopuszczalne (pod warunkiem spełnienia ogólnych warunków dopuszczalności potrącenia przewidzianych w Kodeksie cywilnym).
(1) Potrącenie wzajemnych wierzytelności jest dopuszczalne, mimo otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego, jeżeli należność wierzyciela wobec dłużnika, oraz należność dłużnika wobec wierzyciela powstały przed dniem otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego.
(2) Potrącenie wzajemnych wierzytelności będzie również dopuszczalne gdy należność wierzyciela wobec dłużnika oraz należność dłużnika wobec wierzyciela powstały po dniu otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego.
(3) Potrącenie wzajemnych wierzytelności będzie dopuszczalne także wówczas gdy należność dłużnika wobec wierzyciela powstała przed dniem otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego a należność dłużnika wobec wierzyciela powstało po dniu otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego.
Poniżej przyjrzymy się natomiast sytuacjom, w których potrącenie wzajemnych wierzytelności po otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego będzie niedopuszczalne (pomimo spełnienia ogólnych warunków dopuszczalności potrącenia przewidzianych w Kodeksie cywilnym).
(4) Potrącenie wzajemnych wierzytelności będzie jednak niedopuszczalne, jeżeli należność wierzyciela wobec dłużnika powstała przed dniem otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego, a należność dłużnika wobec wierzyciela powstała po dniu otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego. W takiej sytuacji należność wierzyciela będzie objęta układem w postępowaniu restrukturyzacyjnym dłużnika i nie będzie mogła zostać potrącona. Dłużnik natomiast będzie mógł dochodzić zapłaty swojej należności od wierzyciela.
Celem takiej regulacji jest zapobiegnięcie sytuacji, w której wierzyciel, wiedząc, że jego należność wobec dłużnika jest objęta układem, po dniu otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego kupuje od dłużnika towary lub usługi, a następnie dokonuje potrącenia wzajemnych wierzytelności. W ten sposób, wierzyciel uzyskiwałby bowiem zaspokojenie swojej należności wobec dłużnika niejako w uprzywilejowany sposób w stosunku do pozostałych wierzyciel, którzy będą zaspokajani dopiero na podstawie przyjętego układu, a więc z uwzględnieniem ewentualnej redukcji lub spłaty w ratach.
(5) Podobnie, potrącenie wzajemnych wierzytelności będzie niedopuszczalne, jeżeli wierzyciel po dniu otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego nabędzie w drodze przelewu lub indosu należność wobec dłużnika, powstałą przed dniem otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego. Nie ma przy tym znaczenia czy nabytą w ten sposób należność przedstawi do potrącenia z należnością dłużnika wobec niego powstałą przed czy po dniu otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego. W każdym przypadku takie potrącenie będzie niedopuszczalne.
Zakaz dokonywania potrąceń w opisanej powyżej sytuacji również ma przeciwdziałać nadużyciom. Wierzyciel wiedząc, że musi spłacić swoje zobowiązanie wobec dłużnika, mógłby nabyć należność wobec dłużnika powstałą przed dniem otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego, a więc należność objętą układem. Należności objęta układem będzie podlegać zaspokojeniu dopiero na podstawie przyjętego układu, a więc może podlegać ewentualnej redukcji lub spłacie w ratach. Pierwotny wierzyciel może być więc zainteresowany sprzedażą (przelewem) takiej należności, nawet poniżej jej wartości nominalnej. Nowy wierzyciel, który nabywa taką należność po dniu otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego, mógłby następnie przedstawić ją do potrącenia w wartości nominalnej, uzyskując w ten sposób zaspokojenie swojej należności w uprzywilejowany sposób w stosunku do pozostałych wierzyciel objętych układem.
Potrącenie będzie jednak dopuszczalne jeżeli nabycie należności (wierzytelności) nastąpi w wyniku innych zdarzeń prawnych niż przelew lub indos, a więc np. w wyniku dziedziczenia lub innej sukcesji uniwersalnej (np. związanej z połączeniem lub podziałem spółek handlowych). Potrącenie będzie również dopuszczalne, jeżeli nabyta należność powstała po dniu otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego.
(6) Wyjątek od powyższego zakazu stanowi sytuacja gdy wierzyciel nabywa należność wobec dłużnika, powstałą przed dniem otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego w skutek zapłaty długu, za który odpowiadał osobiście (np. w związku z udzieleniem poręczenia) albo pewnymi przedmiotami majątkowy (np. w związku z ustanowieniem hipoteki na swojej nieruchomości, która zabezpieczała pożyczkę zaciągniętą przez dłużnika), i jeżeli odpowiedzialność wierzyciela za dług dłużnika powstała przed dniem złożenia wniosku o otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego.
Wierzyciel, który chce skorzystać z potrącenia, o którym punkcie 6, musi jednak złożyć oświadczenie o potrąceniu, nie później niż w terminie 30 dni od dnia otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego, a jeżeli podstawa potrącenia powstała później – w terminie 30 dni od dnia, w którym powstała podstawa potrącenia. W przeciwnym wypadku oświadczenie o potrąceniu nie będzie skuteczne. Powyższy termin nie dotyczy pozostałych sytuacji, w których potrącenie jest dopuszczalne.
(7) Opisane powyżej ograniczenia w zakresie możliwości dokonywania potrąceń nie dotyczą wierzytelności nie objętych układem. Będą to więc np. wierzytelności (należności) alimentacyjne, wierzytelności ze stosunku pracy oraz wierzytelności zabezpieczone rzeczowo na majątku dłużnika, w zakresie w jakim znajdują one pokrycie w wartości przedmiotu zabezpieczenia. Będą to także wierzytelności (należności) powstałe po dniu otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego (ta sytuacja została opisana powyżej w punkcie 2). Inaczej niż w przypadku wierzytelności objętych układem, które nie mogą być zaspokajane podczas trwania postępowania restrukturyzacyjnego, wierzytelności nie objęte układem mogą, a wręcz powinny być zaspokajane przez dłużnika. Dopuszczalne jest więc również ich potrącenie.
Adam Królik
Radca Prawny / Doradca Restrukturyzacyjny
Od ponad 10 lat specjalizuje się w zagadnieniach związanych z prawem upadłościowym i restrukturyzacyjnym. Doradzam i reprezentuje w postępowaniach upadłościowych i restrukturyzacyjnych dłużników, wierzycieli oraz inwestorów.